Door futurist Marcel Bullinga. Hij werkte mee aan een toekomstonderzoek door het Ministerie van Binnenlandse Zaken en werd eerder dit jaar geïnterviewd over zijn voorspellingen uit 2005
Wederom twee toekomstverkenningen. Eentje van PBL&CPB: Nederland in 2030 en 2050 en van WRR De Robot de Baas. Beide gezaghebbende instituten, maar wat een verschil in kwaliteit! PBL&CPB doet gewoon 2015 + 6%. Het trektbestaand beleid door met 2 “referentiescenario’s” met nietszeggende assen (meer/minder mensen, meer/minder economische groei) en dat is het dan. Het bevestigt de status quo (de schrijvers beamen het zelf) en stelt de verkeerde vragen. Dat is geen toekomst-verkenning, dat is een heden-verkenning.
De toekomst ziet er echt heel anders uit. Die wordt gekenmerkt door ingrijpende transities op het gebied van energie, onderwijs, werk, financiën, zorg en burgerschap. En vlak de robots niet uit! Maar daarover nagenoeg geen woord: niet over robots, niet over de Doe Het Zelf samenleving, niet over massa-immigratie, niet over inkomensongelijkheid.
Nee, neem dan de WRR. Die levert een prachtig overzicht van feiten en visies over de toekomst van werk. Ik laat al langer dan 10 jaar robots en 3Dprinters in mijn presentaties zien – toen iedereen er nog om moest lachen – en kijk nu dit. Daaraan zie je dat wetenschappers toch ergens goed voor zijn. (Maar hadden de heren en dames niet even met elkaar kunnen praten?)
Drie conclusies uit de WRR-verkenning.
1. Met de befaamde 47% beroepenverlies van Osborne en Frey loopt het zo’n vaart niet. De argumentatie overtuigt mij niet; kom dan met alternatieve cijfers en een onderbouwing. Ik vind die 47% eerder een conservatieve schatting.
2. Een basisinkomen is onwenselijk. Mee eens, om zeer uiteenlopende redenen.
3. Allerbelangrijkste in mijn ogen: we moeten toe naar andere vormen van beloning en bezit. Al is het alleen maar om de immens stijgende inkomensongelijkheid in de wereld van Uber-miljonairs (nee, dat zijn niet de taxichauffeurs) en thuiszorgbobo’s (nee, dat zijn niet de verpleegkundigen) een halt toe te roepen. Wij zelf moeten de robots gaan bezitten, en niet de robot-investeerders.
Nodig: een futureproof scenario met trends en transities
Voor een omvattende toekomstverkenning met oog voor alle trends en transities (niet alleen robots) is een nieuw, futureproof scenario nodig. Een scenario met zinvolle assen: meer/minder kwaliteit van leven en meer/minder controle door burgers.
Dit zijn de belangrijke vragen die onze toekomst bepalen en die dus in dit scenario moeten worden beantwoord:
- Waarmee verdienen we ons geld in 2030? Welke vaardigheden hebben we daarvoor nodig? Is economische groei nog wel een goede maatstaf of hebben we iets anders nodig, een maatstaf voor toekomstige welvaart?
- Wat is de invloed van de ontwikkeling van een globaal brein (technologie zoals robots, drones, apps, 3dprinters etcetera) op industrie en arbeidsmarkt? Als 47% van alle banen door robots kans loopt te verdwijnen tussen nu en 2030, wat zijn dan de resterende 53% waar we op moeten mikken? Wat betekent het bestaan van verdwijnbanen en verdwijnstudies voor het onderwijs, en wat zijn dan de Banen van de Toekomst?
- Welke nieuwe organisatievormen (zelfsturend, zelflerend, cooperatief, exponentieel) nemen de plaats van de 19de eeuwse bedrijven en overheden die we nu nog hebben? Kan dat een vermindering betekenen van de grote overheadkosten en de grote inkomensongelijkheid tussen top en gewone werknemer in nagenoeg alle sectoren? Als coöperaties van professionals zoals Broodfondsen en werknemersbedrijven zelf hun sociale zekerheid gaan verzorgen, gaan we dan wellicht toe naar niet-anonieme vormen van solidariteit?
- Nederland is dit jaar (10 jaar eerder dan voorzien) een netto gasimporteur geworden; we gaan welvaartsverlies lijden. Tegelijkertijd is het een feit dat gebouwen steeds makkelijker en goedkoper energiezelfvoorzienend kunnen worden gemaakt. Wat betekent dat voor ons energie- en buitenlandbeleid? Blijven we onbekommerd zaken doen met martelstaten, oliesjeiks en gasdictators?
- Onze ingebakken culturele behoefte aan mobiliteit zal fundamenteel verminderen onder invloed van virtual reality en zelfrijdende auto’s. Besef bovendien Robots kennen geen woon-werkverkeer.
- Welke problemen zijn oplosbaar met beleid en welke niet? Wordt de plek van de overheid zoals we die nu kennen wellicht ingenomen door zelforganiserende communities van professionals en burgers? Maakt dat een deel van de overheid overbodig? Moeten we de missie en het bereik van de gehele overheid niet herzien? Moeten we niet burgers de touwtjes in handen geven?