Maak je werk 2.0! Focus op de arbeidsmarkt van de toekomst – in LOI magazine – in LOI magazine september 2015 (PDF)

We ontkomen er niet aan: over een jaar of twintig zijn robots niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven.  Dat betekent dat er in de toekomst banen sneuvelen. Tegelijkertijd bieden de nieuwe ontwikkelingen kansen op de arbeidsmarkt. Een interview met futurist Marcel Bullinga van Futurecheck.

We ontkomen er niet aan: over een jaar of twintig zijn robots niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. Dat betekent dat er in de toekomst banen sneuvelen. Tegelijkertijd bieden de nieuwe ontwikkelingen kansen op de arbeidsmarkt.

Het belletje gaat bij steeds meer mensen rinkelen: veel beroepen lopen gevaar door de opmars van de robot. Zo verdwenen tussen 2008 en 2013 veel administratieve beroepen door automatisering. Dat meldde de Volkskrant eind 2014 op basis van een analyse van cijfers van het CBS en een universitaire studie naar robotisering (zie kader 1). Diezelfde krant schreef ook dat 40% van de banen in Nederland op de tocht staat vanwege de opkomst van de robot. Reden tot paniek? Die berichten moeten we niet te letterlijk nemen, vinden deskundigen. “Er zit nog een heleboel tussen wat mogelijk is en wat gaat gebeuren”, zegt Janneke Plantenga, hoogleraar economie aan de Universiteit Utrecht. “Dat we aan het begin van een aanzienlijke verandering staan, staat buiten kijf. Maar dat betekent niet meteen dat straks bijna de helft van de mensen werkloos thuis zit. ”Bovendien, een gewaarschuwd mens telt voor twee. “Je kunt je blindstaren op die 40%”, zegt futurist Marcel Bullinga van FutureCheck. “Maar je kunt je ook focussen op die 60%. Dáár zitten namelijk de banen van de toekomst in.” Kennis in app stoppen Mensen die administratief, routinematig, controlerend of gevaarlijk werk doen, lopen volgens Bullinga het meeste risico dat hun baan wordt geautomatiseerd. “De kennis die nu in de hoofden van die mensen zit, zetten we straks in een app. Als alles in software is gestopt, hoef je alleen maar een aantal vragen te beantwoorden en verschijnt er zo advies op maat op je scherm.” Een hypotheekadviseur, om maar een voorbeeld te noemen, hoeft dan misschien geen cliënten meer te ontvangen. Maar zo’n app moet ook worden ontwikkeld, van de juiste informatie worden voorzien en up-to-date worden gehouden. Daar heb je iemand met verstand van zaken voor nodig. Bullinga: “Elke robotbaan creëert weer drie mensenbanen.” Of neem een docent vreemde talen of een tolk. Volgens Bullinga horen we straks realtime vertalingen in onze oren als we communiceren met anderstaligen. Kun je als je van die talenkennis je beroep hebt gemaakt wel inpakken? Nee hoor, stelt de futurist gerust. Als bepaalde taken verdwijnen, moet je volgens hem simpelweg een andere invulling geven aan je functie. “Mensen in die branche kunnen zich bijvoorbeeld beter specialiseren in hoe je moet ondernemen in die cultuur. Je moet je werk 2.0 maken!”

Superprofessional De huisarts is volgens futurist Bullinga een goed voorbeeld van een beroep dat naar een 2.0-versie gaat. “De tijd dat we alleen op het verhaal van de dokter afgingen, is voorbij. Wij leken hebben steeds meer professionele kennis, omdat we de informatie op een schermpje kunnen lezen. En die informatie kunnen we steeds meer verifiëren. Maar de huisarts blijft nodig om een diagnose te bevestigen of patiënten door te verwijzen. En vlak de warmte en menselijkheid niet uit; die eigenschappen kun je niet van een robot verwachten.” Hij ziet robots dan ook vooral als een aanvulling. “Het begrip robots moet je breder zien. Als een hulpje dat ons bij veel verschillende taken kan ondersteunen. Ook een 3D-printer of een drone is een robot, net zoals ons huis en auto dat kunnen zijn. Ze zijn allemaal bedoeld om mensen in hun werk te ondersteunen, zodat zij van professional een superprofessional worden.” Wie zo’n superprofessional wil worden, moet flexibel en proactief zijn, denkt Plantenga. “Het gaat om de houding die je aanneemt”, zegt de hoogleraar. “Ben je bereid om mee te bewegen en kansen te zien? Sta je open voor scholing? Mensen moeten opnieuw toegang vinden tot de arbeidsmarkt. Zorgen dat ze iets doen waardoor ze weer vijf jaar mee kunnen.” ”Het gaat om de houding die je aanneemt” Juiste richting De hoogleraar denkt dat in de toekomst een nog groter appèl wordt gedaan op werknemers om te veranderen. “Als werkgever en werknemer allebei insteken op een dienstverband van hooguit vijf jaar heeft dat natuurlijk wel consequenties”, legt ze uit. “Beiden gaan misschien minder investeren in elkaar. Terwijl het juist zo belangrijk is om te blijven leren. Mensen moeten de kans krijgen om in hun ontwikkeling te investeren. Hier ligt een taak voor de overheid, die hen moet helpen naar een nieuwe positie op de arbeidsmarkt door mogelijkheden voor scholing te bieden.” Het hele idee van studeren, je laten inlijven door een werkgever en vervolgens tot je pensioen binnen hetzelfde bedrijf werken, wordt anno 2015 al als behoorlijk ouderwets gezien. Volgens Plantenga moeten we onze carrière meer zien als een portfolio dat we gedurende ons werkende leven opbouwen, dankzij werkervaring en scholing. “Daarom moet je investeren in nieuwe vaardigheden en kansen met beide handen aanpakken.” ”Wacht niet tot het te laat is” Carrièreswitch Maar hoe zorg je er nu voor dat je weet welke kant je op moet en of dat wel de juiste richting is? “Volg het nieuws, houd je (digitale) vakliteratuur bij en kaart in een jaarlijks gesprek met je werkgever aan wat je toekomstplannen zijn”, adviseert Plantenga. “Heb je het gevoel dat dit ‘m niet wordt over tien jaar? Denk dan serieus na over een carrièreswitch. Wacht in elk geval niet tot het te laat is.” Bullinga tipt: “Maak eens foto’s van dingen die betrekking hebben op je werk – apparaten, mensen, gebouwen et cetera – en verdeel ze onder in wat jij denkt dat blijft en wat verdwijnt. Bedenk voor die laatste categorie wat dat voor gevolgen heeft voor jouw werk. Praat met gelijkgestemden of juist met jongeren, volg een training en ga erop uit. Kijk nu al naar wat jij kunt doen om jezelf, je bedrijf of de organisatie waarvoor je werkt futureproof te maken.” Heb je een vraag aan Marcel Bullinga over de toekomst van werk en onderwijs? Je kunt ze op Twitter stellen via @futurecheck.

In de gevarenzone? Onderzoekers van de universiteit van Oxford in GrootBrittannië brachten in 2013 voor meer dan 702 beroepen in kaart hoe groot de technologische barrières zijn om ze te kunnen vervangen door machines. Ze gaven beroepen een cijfer tussen de 0 (niet te automatiseren) en 1 (makkelijk te automatiseren). Recreatietherapeuten (0,0028) kwamen er het beste vanaf. De minst goede vooruitzichten waren er voor onder meer telemarketeers, belastingadviseurs en horlogereparateurs (allen 0,99). De onderzoekers concludeerden dat 47% van de huidige Amerikaanse werknemers binnen twee decennia kan worden weggeautomatiseerd. Deze werknemers hebben een beroep dat 0,7 of hoger scoort op de schaal. In Nederland heeft 39% van de werknemers een baan in deze gevarenzone.

Beroepen van de Toekomst volgens Marcel Bullinga:

Futureproof Docent

Traditioneel onderwijs duurt lang en is duur. De markt voor nieuwe onderwijsaanbieders explodeert. We gaan naar gepersonaliseerd leren op maat, overal en altijd. Voorbeeld: onderwijs voor hoogbegaafde VMBO-ers met autisme. Werken en leren raken vervlochten en duren een leven lang.

Robotcoach

Het toenemende gebruik van robots vraagt op termijn om een robotcoach, die zich met name richt op het psychologische aspect van werken in een gerobotiseerde omgeving. Zo kan de robotcoach gemengde werkomgevingen – met mensen en robots – in goede banen leiden. Dat is met name belangrijk om de acceptatie van werken met robots te vergroten.

Zonneboer

We gooien in de EU jaarlijks 200 miljard euro weg aan import van energie. Daarmee financieren we islamitische dictaturen en gastsaren, die het Westen stukje bij beetje opkopen met oliegeld. Nu interesseert dat helemaal niemand, maar misschien wel het feit dat we hierdoor langzaam maar zeker structureel verarmen. Elke stap in de richting van Doe Het Zelf energie – word je eigen energieleverancier met lokale en duurzame energiebronnen – draagt bij aan het behoud van onze welvaart.

Mediacoach

De mediacoach kent alle ins en outs van de virtuele wereld en biedt oplossingen voor bedreigingen als cyberpesten en beeldschermverslaving. Hij of zij kan ook een brug vormen tussen boekhandel, bibliotheek, school, Fablab en theater – een mooi voorbeeld van in elkaar schuivende werkvelden. Een afgeleide hiervan is de stiltecoach, die mensen kan leren om een balans te vinden tussen online en offline zijn.

Social gamer

Werken en leren raken vervlochten en duren een leven lang. Steeds vaker zijn sociale games de manier bij uitstek om bekend te raken met nieuwe werkomgevingen en nieuwe leer- en trainingsdoelen. Andere vormen duren te lang en zijn te duur. Serious games zijn booming business, en de ontwikkelaars hebben volop werk. Breng het onderwijs op de werkvloer en maak het futureproof.

Talentversneller

Of, in iets andere bewoordingen, de trendprofessional. Iemand die de talenten van de mensen in zijn omgeving weet te benutten en op weet te krikken. Iemand die de trends van de buitenwereld kent en weet toe te passen op het eigen werkveld. Iemand die vooroploopt en waar steeds meer mensen achter aan lopen.

Nano timmerman

Een belangrijke ontwikkeling is de terugkeer van oude ambachten, maar dan in een eigentijds jasje. De nano timmerman gebruikt 3D-printers en robots om meubels op maat te maken van hoge kwaliteit tegen lage kosten. Terug naar de jaren ’50, maar dan hightech. Goed voorbeeld van ontwikkeling van ‘gewone’ professional naar superprofessional.

Trust Organizer / Doe Het Zelf intermediair

Veel van onze instituten zijn over hun uiterste houdbaarheidsdatum heen. Onzeker pensioen, onbetrouwbare overheid en exploderende zorgkosten. Plus de explosie van technologieën die onze industrie op de kop gooien, de traditionele werkplek en de aloude winkel ondermijnen. Dat vraagt om nieuwe vormen van vertrouwen. In kleinere, lokale, zelforganiserende communities en coöperaties zoals het broodfonds en het werknemersbedrijf. De Trust Organizer is een professional die dit soort initiatieven opstart of begeleidt. Zij breken door omdat er minder drempels zijn om te leren, te werken en te ondernemen. De toekomst is behoorlijk goedkoop en makkelijk.

Guldenbankier

Staat symbool voor de opkomst van alternatief geld. Niet de dollar of de Euro, maar de Totnes Pound, de WIR-munt en de Dam (van Rotterdam) vormen de smeermiddelen van de economie. Alternatieve munten zijn niet vergiftigd met de speculatie- en schuldenlast van de oude (maar nog zeer krachtige) munten en schragen de lokale economie. Geeft de doorsnee burger en ondernemer weer wat van de controle terug, die wij uit handen hebben gegeven aan een oncontroleerbare EU. De Bitcoin is als munteenheid waarschijnlijk een piramidespel, maar de onderliggend technologie (Blockchain) is wel nuttig; het kan een vertrouwensrevolutie betekenen, omdat we regels in software (en daarmee in huizen, auto’s, robots en apparaten) kunnen inbakken. Dat levert intelligente waardepapieren op. Dat voorkomt fraude, maakt handhaving door de overheid veel efficienter, legt handhaving in de handen van de burger zelf en maakt ons zo minder afhankelijk van dure en weinig effectieve overheidsorganisaties.