De toekomst die nooit kwam. Interview met futurist Marcel Bullinga in: Machina juni 2018

De toekomst maak je nooit mee – want zodra je er bent, is het simpelweg het heden. En vaak is dat heden toch een beetje anders dan we hadden gedacht. Of misschien denken we wel gewoon te veel over de toekomst – het is ook zo verleidelijk. Hoe langer je erover nadenkt, hoe meer je verzint. Hoe goed zijn futurologen eigenlijk in hun verwachtingen? Harry Hol gaat terug in de tijd, naar de jaren tachtig, toen hij zelf nog een kind was en droomde over de toekomst. Wat is er met de toekomstvisioenen van toen gebeurd? Inclusief een interview met futuroloog Marcel Bullinga.

Spinnen in het Digitale Web

‘Ik was in 1993 een van de eersten met een website en schreef toen het boek Spinnen in het digitale web. Ik voorspelde dat internet de maatschappij zou infiltreren en zelfs noemde ik toen al digitaal geld. Ik had een interview met de uitvinder van Digicash – wat je een voorloper van Bitcoin zou kunnen noemen. Digicash faalde, maar het concept heeft nu grote invloed.’ Dat zegt Marcel Bullinga, een futuroloog die ik spreek via mijn geminiaturiseerde draagbare HCC. Ofwel mijn iPhone.

Bullinga voorzag in zijn boek grote maatschappelijke veranderingen dankzij de komst van het wereldomspannende informatienetwerk. ‘Wel had ik het mis als het gaat om de termijn waarop sommige dingen veranderen’, geeft hij ruiterlijk toe. ‘Zo is stemmen op afstand, dus thuis vanachter de computer, nog steeds geen waarheid geworden.’ Niet omdat het technisch onmogelijk bleek, maar vanwege grote maatschappelijke bezwaren. De succesvolle protesten van actiegroep Wij vertrouwen stemcomputers niet maakte in Nederland zelfs een eind van stemcomputers in het stemlokaal, waardoor we inmiddels alweer enkele jaren met het traditionele rode potlood onze democratische macht uitoefenen. Ook geeft Bullinga toe dat hij de negatieve gevolgen van vrije informatie niet had voorzien. ‘Ik had niet gedacht dat informatie misbruikt zou worden op de schaal zoals we dat vandaag zien.’

Het is voor futurologen vaak lastiger om maatschappelijke processen te voorspellen dan de technologische mogelijkheden. ‘Om een goede toekomstvoorspelling te doen, moet je heel goed weten wat er op dit moment technologisch speelt’, zegt Bullinga. ‘En vervolgens de lijnen doortrekken. Je kijkt welke zaadjes er nu al in de wereld worden gezaaid. Je stelt jezelf vervolgens
de vraag: wat gebeurt er als deze technologie beter en betaalbaarder wordt?’ Deze zeer rationele manier van voorspellen heeft natuurlijk de handicap dat je bepaalde grote sprongen niet ziet aankomen. ‘Eén individu, of een enkel bedrijf,
kan opeens een grote stempel drukken op de wereld’, stelt Bullinga. Een bekend voorbeeld is natuurlijk Apple, en hoe Steve Jobs met grote koppigheid en visie de eerste iPhone in de markt zette. Het veranderde onze wereld heel snel.

Een wereld zonder advocaten
Afgezien van zulke onvoorspelbaarheden zijn futurologen volgens Bullinga absoluut in staat om voorspellingen te doen waar we vandaag echt serieus rekening mee moeten houden. ‘Dankzij de komst van robots gaat er ontzettend veel veranderen. De economische drive achter deze innovatie is enorm. Robots en kunstmatige intelligentie gaan ervoor zorgen dat bepaalde beroepen in zijn geheel zullen verdwijnen. Boekhouders, postbodes, advocaten, anesthesisten…’
Ik onderbreek hem. Advocaten? Je wilt toch een mens die je helpt om rechtvaardigheid te krijgen? ‘Tja. Je moet beseffen dat ‘advocaat’ een parasitair beroep is. Nee, dat bedoel ik niet beledigend. Ik bedoel dat de noodzaak voor een advocaat ontstaat omdat de wet zo moeilijk te begrijpen is. Op het moment dat onze wetten door software worden vervangen, is het opeens
niet meer nodig om hulp te zoeken bij experts. Software vereenvoudigt de wetten en maakt advocaten daarom overbodig.’

Een huis printen
Maar niet alleen robots gaan de wereld veranderen. ‘Cryptocurrency gaan veel invloed krijgen. 3Dprinters gaan productiemethoden veranderen voor midden- en kleinbedrijf, maar ook bijvoorbeeld in de bouw. Grote printers kunnen in korte tijd complete gebouwen neerzetten. Ja, er gaan veel banen verdwijnen door deze robots en printers. Maar er komen ook banen bij. Wat dat netto oplevert of kost, is nog niet te zeggen.’
Volgens Bullinga staan we op dit moment op een kruispunt. ‘In mijn nieuwe boek Iedereen aan de robot voorspel ik twee mogelijke scenario’s. In het ene worden de rijken rijker en bezitten slechts een handvol bedrijven straks alle robots en kunstmatige intelligentie.
In de andere maken robots en kunstmatige intelligentie ons allemaal sterker, onafhankelijker en autonomer. Welke er uitkomt? Daar moeten we nu beslissingen over nemen. Het is wel vijf voor twaalf, want grote bedrijven hebben al enorm veel macht over deze technologie.’
Hoewel Bullinga dus waarschuwingen heeft voor de toekomst, blijft hij ook reëel. ‘De wereld wordt niet overgenomen door autonome killer robots. En een ‘grey goo-incident’, waarin losgeslagen nanomachines de wereld opeten, is ook niet iets waar je wakker
van hoeft te liggen. Dat soort angsten mag je gerust naar het rijk der fabelen verwijzen.’

De toekomst duizelt me
Ik maak na het gesprek met Bullinga een wandeling door het stadspark van Kampen. Het huidige ontwerp stamt uit 1863. De wandeling leidt naar de Broederpoort, de oude stadspoort die in 1465 van de stadsgracht werd verplaatst naar zijn huidige locatie. Dit bouwwerk staat hier al 683 jaar. Het is hier, tussen het beginnend lentegroen en afgeschermd van de straten, moeilijk om me die tijdspanne voor te stellen. Hoe de wereld er toen uitzag vergeleken met nu. En welke mensen hier over nog eens 683 jaar, in 2701, langslopen om te ontsnappen aan… wat? Killer robots? De stress van een vier minuten durende werkweek? Seizoen 984 van Goede Tijden Robots Lijden?
Mijn pols trilt. Bericht van de hoofdredacteur. ‘Denk je nog aan je augmented reality rubriek’ lees ik in een Telegram-bericht. Genoeg gedroomd over morgen. De wereld van nu, in al zijn primitieve glorie, heeft me nodig.