In: Trouw 9 oktober 2015 (PDF)

Directe democratie naar Zwitsers model zit er in Nederland niet in, maar er zijn andere manieren om de burger weer een stem te geven, betoogt Marcel Bullinga.

Dar er een referendum komt over de Oekraïne lijkt goed nieuws. De initiatiefnemers, Burgercomité EU en Forum voor Democratie, hebben burgers een nieuwe stem gegeven. Helaas is het een nutteloze stem.

Allereerst zullen veel mensen afhaken vanwege de onbegrijpelijke beslissing van de initiatiefnemers om met een treiterwebsite samen te werken. Het is strijdig met het doel om een fatsoenlijke, democratische discussie te voeren.

Tweede probleem is dat de overheid eist dat het referendum via papier plaatsvindt, wat tientallen miljoenen per keer kost. Dat maakt het middel onbruikbaar. Laat die frustrerende eis vallen, doe het volledig digitaal, maak er een appje van – goedkoop dus – en er ontstaan enorm veel nieuwe en snelle mogelijkheden voor burgerinvloed.

Niet bindend

Maar dan nog blijft het grootste probleem bestaan: het referendum is niet bindend. De politiek zal het resultaat dus ongezien terzijde schuiven, net zoals in 2005 gebeurde met de massale afwijzing van de Europese Grondwet. De EU nam vervolgens ongestoord de beslissingsbevoegdheid van nationale parlementen op belangrijke terreinen over.

Burgers staan aan de zijlijn, en dat is het werkelijke probleem. De vertegenwoordigende democratie is aan het eind van haar latijn. Een stem op een politieke partij is net homeopathie; zo verdund dat het resultaat onmeetbaar is. Beleid kunnen we niet langer overlaten aan politici.

Zwitsers zijn natuurlijk wereldberoemd geworden met hun directe democratie. Als enige land ter wereld – en het ziet ernaar uit dat dat zo blijft. Er zijn echter twee andere vormen die passen in de trend van de digitale Doe Het Zelf burger en daarom in de toekomst belangrijk kunnen worden: de burgerbegroting en het belastingstemmen.

De burgerbegroting is ontstaan in een Braziliaanse stad uit weerzin tegen corruptie en is daarna uitgegroeid tot volwaardig burgermiddel waaraan duizenden mensen meedoen. Burgers draaien zelf de stadsbegroting in elkaar en bieden die aan de gemeenteraad aan. Doel is diensten te organiseren en lokale oplossingen te bedenken binnen een bestaand budget. Dat gaat gepaard met veel gesprekken, stadsdebatten, online debatten en keuzemomenten. Een burgerbegroting bestaat al in duizenden steden over de hele wereld, in Duitsland een paar honderd, waaronder Berlijn. Niet in Nederland en België.

Financiële zeggenschap

Belastingstemmen gaat verder; dat draait om directe financiële invloed van burgers. In de ingezonden brieven rubriek noemt een mevrouw het al: zij wil extra belasting wil betalen voor de opvang van vluchtelingen. Prima – mits haar buurman voor het tegengestelde kan kiezen. Belastingstemmen betekent een switch van stemmen op argumenten en politieke partijen naar stemmen over belastinggeld. Stemmen met je voeten. Kruis op de digitale belastingaangifte aan waar uw belastinggeld wel en niet naartoe mag. Zo krijg je zeggenschap over de brandende financiële keuzes van deze tijd. De 74,6 miljard voor de zorg, 25 miljard voor Griekenland, 1 miljard voor massa-immigratie, 40.000 bonus voor de koning. Het belastinggeld dat we jaarlijks schenken is ons cadeau aan de gemeenschap. Wij hebben het recht zelf te bepalen wat er met dat cadeau gedaan wordt.

Op Google levert belastingstemmen nog nauwelijks hits op en het zal stuiten op een Brussels veto, maar op lokaal niveau zie ik grote kansen voor deze digitale innovatie. Waarschijnlijk in dezelfde steden waar de burgerbegroting aanslaat. Wordt het Berlijn of Amsterdam?

Futurist en auteur van ‘Spinnen in het digitale web’ (1993) en ‘2025 in 100 voorspellingen’ (2012). Tevens organisator van het eerste debat via Internet in 1993 “Besliswijzer”